Motywacja do nauki

Blog
Motywacja do nauki

MOTYWACJA DO NAUKI cz. 1

Niewątpliwie najczęstszą kwestią zgłaszaną przez rodziców poszukujących rozwiązań, które mogłyby wesprzeć ich uczące się dzieci, jest sprawa braku motywacji do nauki. Poza nią wątpliwości dotyczą także słabej koncentracji uwagi podczas nauki lub częstego jej braku. Wachlarz problemów zamyka nieznajomość sposobów, jakie mogą uprościć i przyspieszyć proces nauki. Należy mieć świadomość, że trudności te rzadko kiedy pojawiają się oddzielnie, a ich jednoczesne występowanie wzmaga tylko kłopoty w zdobywaniu wiedzy. Oznacza to konieczność podejmowania takich działań, które będą miały korzystny wpływ na każdy z tych trzech wymienionych obszarów.

W zasadzie można stwierdzić, że skuteczne uczenie się nie jest możliwe bez posiadania przez ucznia należnej motywacji. To ona jest głównym motorem każdego sukcesu. Bez niej, nawet wysoki poziom inteligencji ogólnej nie gwarantuje osiągnięcia przez dziecko odpowiednich wyników szkolnych. Nie pomogą również wtedy najlepsze środki przekazywania wiedzy – uczeń żeby się czegoś nauczyć, musi po prostu tego chcieć.

Często słyszymy od rodziców szukających rozwiązania dla problemów z nauką ich dzieci, że „dziecko słabo się uczy, bo nie ma motywacji do nauki” lub „ono nie radzi sobie w nauce, bo ma słabą motywację”. To kluczowa kwestia, bowiem oczywistym jest, że dziecko, które ma motywację do nauki, uczy się chętnie, pragnie podnieść swoje umiejętności oraz dąży do osiągania sukcesów szkolnych.

Jak to właściwie jest z tą motywacją?

Motywy uczenia się są różnorodne i zmieniają się z wiekiem. Każde dziecko ma wrodzone pragnienie zdobywania wiedzy, a motywowanie zaczyna się już w przedszkolu. Ten naturalny zapał do uczenia się utrzymuje się na ogół w początkowych etapach szkolnego kształcenia. Jeżeli w tym czasie rodzice wraz nauczycielami wykształcą w dziecku właściwe postawy, to ów odpowiedni poziom motywacji będzie się w nim utrzymywał na kolejnych etapach edukacji, zmieniać się jedynie będą powody podejmowania przez ucznia jego edukacyjnej aktywności.

Z wiekiem motywacja każdego z uczniów staje się coraz bardziej świadoma, a potem coraz bardziej perspektywiczna, to znaczy dotycząca celów odległych, a nie tylko uzyskania dobrych ocen na świadectwie. Jeżeli jednak nie uda się na wczesnych etapach edukacji wypracować w dziecku proaktywnych postaw wobec uczenia się, to motywacja do nauki może ulegać obniżeniu wraz z pojawianiem się coraz większych wymagań.

Badania wykazały, że zamiłowanie do nauki u dzieci obniża się stale od trzeciej klasy do ostatniej klasy szkoły podstawowej. Początkowo naukę postrzegają jako ekscytującą szansę rozwoju, która pobudza ich do działania. Z czasem dla większości z nich nauka staje się mozolną pracą, nie sprawiającą już przyjemności. To z pewnością utrudnia sytuację takich uczniów, nie jest jednak procesem, którego biegu nie można zmienić. Psycholodzy twierdzą, że motywację na całe szczęście da się kształtować i to na każdym poziomie edukacyjnego rozwoju. To zaś oznacza, że motywacja jest wyuczalna i często rozumiana jest jako ambicja.

Co pomaga i co przeszkadza uczniom w utrzymaniu właściwej motywacji?

Ciekawych spostrzeżeń na ten temat dostarczyły badania przeprowadzone przez mgr Mariolę Trzcińską w roku szkolnym 2004/2005. Wykorzystana podczas badań ankieta pozwoliła poznać czynniki najbardziej obniżające poziom uczniowskiej motywacji. Należą do nich:

nudne lekcje – na co wskazało 55% pytanych uczniów
niesprawiedliwe ocenianie – 50%,
trudny materiał – 50%
otrzymanie słabej oceny – 35%
zbyt wymagający nauczyciel – 25%
lek przed ocenianiem – 20%
brak pomocy ze strony nauczyciela – 10%
brak zainteresowania rodziców – 10%
za dużo nauki w domu – 10%
mało wymagający nauczyciel – 10%
lenistwo – 10%.

Poziom motywacji do nauki zatem najbardziej obniżają nudne lekcje, trudność materiału, niesprawiedliwe ocenianie, a także otrzymywanie słabych ocen. To dobra wiadomość, pokazuje ona bowiem, że wiele spośród tych czynników leży poza uczniem. Innym istotnym wnioskiem jest ten, że oceny, choć jak wiemy nie stanowią odzwierciedlenia faktycznego stanu wiedzy ucznia, odgrywają w całej tej szkolnej układance ważną rolę. A te można modyfikować poprzez pomoc uczniowi w skupieniu się na realizacji małych celów, których konsekwencją będzie uzyskiwanie lepszych ocen. W ten sposób, stopniowo, możemy wpływać na podniesienie satysfakcji, uzyskanie zadowolenia z siebie, a tym samym zwiększenie chęci do nauki przez dziecko. Efekty te tym łatwiej osiągnąć, kiedy uczeń nauczy się stosować metody, które spowodują, że więcej będzie pamiętał i łatwiej z pamięci wydobywał potrzebne mu informacje, podczas sprawdzianów, klasówek, czy innych form weryfikacji stanu jego wiedzy.

Z kolei do czynników wyraźnie podnoszących poziom motywacji, według ankiety „Motywacja do nauki” przeprowadzonej przez mgr Trzcińską, należą:

możliwość otrzymania dobrej oceny – 60%
zainteresowania ucznia dotyczące przedmiotu lub nauczanych treści – 40%
miły i życzliwy nauczyciel – 40%
ciekawie prowadzone lekcje – 35%
chęć bycia najlepszym – 30%
zachęty i pochwały rodziców – 25%
chęć zdobywania wiedzy – 20%

Jak widać poziom motywacji do nauki najbardziej podnosi możliwość otrzymania dobrej oceny (motywacja zewnętrzna), ale także zainteresowanie materiałem (motywacja wewnętrzna). Ponownie w obszarze czynników wpływających na motywację ucznia pojawiają się oceny, a to oznacza, że warto znaleźć sposób, który zapewni uczniowi większe prawdopodobieństwo uzyskania tych dobrych oraz uniknięcia tych niepożądanych.

Która ważniejsza – zewnętrzna, czy wewnętrzna?

Onegdaj uważano, że najsilniej na uczniów działa system nagród i kar. W jakimś sensie potwierdzić to mogą wyniki ankiet uzyskanych podczas badań opisanych powyżej, w których najwyżej przez uczniów oceniona została możliwość otrzymania dobrej oceny. Z drugiej strony możliwość otrzymania niesprawiedliwej lub słabej oceny została uznana jako istotny czynnik demotywujący. Jednakże najnowsze badania wyraźnie wskazują, że motywacja zewnętrzna, choć krótkotrwale może działać silniej, to dla powtarzalności i stabilności gwarantującej wypracowanie przez uczniów właściwych nawyków, najsilniejsze znaczenie mają bodźce o charakterze wewnętrznym. To wiąże się ściśle z pojęciem sprawczości, gdzie osoba zmotywowana będzie podejmować i kontynuować działania ze względu na ich treść, własną satysfakcję, przyjemność lub dla osiągnięcie mistrzostwa osobistego. Osoby wewnątrzsterowne cechuje ciekawość, związana z potrzebą samorealizacji i skutecznością działania. Z kolei osoby zewnątrzsterowne uzależniają swoje sukcesy od innych osób oraz towarzyszących okoliczności. Podejmują aktywność głównie po to, by osiągnąć korzyści zewnętrzne, w postaci otrzymania nagrody lub uniknięcia kary.

Najczęściej wewnętrzna motywacja idzie w parze z wysokim poziomem przyjemności czerpanym z nauki, większą ciekawością świata, niższym poziomem lęku przed szkołą oraz skłonnością do podejmowania zadań stanowiących „wyzwanie” dla jednostki. Motywacja poznawcza bowiem, oparta na zainteresowaniach i ciekawości świata, jest najsilniejszym bodźcem do nauki. Do tego nie kończy się nigdy. Sukces jest wtedy jedynie kwestią czasu, siły woli oraz konsekwencji w działaniu. Bardzo ważne w tej całej układance są pozytywne emocje, których uczeń doświadcza podczas wykonywania zadania, pozwalające ukończyć je z powodzeniem. To stan uskrzydlenia, o którym mówi Howard Gardner, amerykański psycholog, zajmujący się w swojej pracy zagadnieniami psychologii uczenia się. Na bazie jego teorii prowadzono w Polsce w latach 2008-2011 projekt edukacyjny „Pierwsze uczniowskie doświadczenia drogą do wiedzy”, w którym ostatecznie wzięło udział ponad 142.000 uczniów z około 2700 szkół.

Oczywiście, tak jak już pisaliśmy, najczęstszą motywacją do nauki u dzieci i młodzieży jest motywacja zewnętrzna, w postaci kar i nagród. Poza samymi ocenami, liczą się jeszcze opinie i oczekiwania wobec ucznia innych osób: rodziców, nauczycieli, członków grupy rówieśniczej. Pod wpływem tych czynników działania ucznia cechować będzie m.in. chęć uniknięcia porażki, mała wytrwałość podczas wykonywania zadań, niewykorzystywanie w pełni swoich zdolności pod wpływem pojawiających się przeszkód oraz częsta niewiara we własne siły.

Z kolei, skoro wiadomo co motywuje ucznia fundamentalnie i trwale, warto zapamiętać te postawy i cechy potęgujące oczekiwany stan, po to by pomagać je uczniowi rozwijać i pielęgnować. Są to: